چین اصلی‌ترین خریدار کروم ایران

در حالی که تاکنون آمارهای متفاوتی از تولید کرومیت در ایران منتشر شده اما آنچه واضح بوده این است که ایران در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کرومیت در جهان محسوب می‌شود.

به طوری که سازمان زمین‌شناسی آمریکا در سال 2000 سهم ایران از تولید جهانی کرومیت را حدود چهار درصد اعلام کرد و سازمان توسعه  تجارت نیز در آخرین گزارش خود این سهم را بیش از یک درصد دانست.
براساس آخرین گزارشی که سازمان توسعه تجارت از وضعیت تجارت کرومیت ایران منتشر کرده، ایران با تولید بیش از 97 هزار تن کرومیت در سال، نهمین تولیدکننده این ماده معدنی در دنیا به‌شمار می‌رود. سهم ایران در تولید جهانی کروم اندکی بیش از یک درصد اعلام شده است.
ذخایر معادن کرومیت ایران بیش از 17 میلیون تن بوده و 42 معدن کرومیت در کشور شناخته شده است. در ایران کرومیت برای نخستین‌بار در 14 کیلومتری کاهک (منطقه اطراف سبزوار) در سال 1319 کشف و در حدود هزار تن کرومیت از آن استخراج شد.
آخرین آمار مربوط به وزارت صنایع و معادن سابق نشان می‌دهد که در سال 1387 تولید کرومیت ایران به بیش از 233 هزار تن نیز رسیده بود اما آمار تولید از آن سال به بعد در دست نیست.
از سوی دیگر آمار مربوط به سال 2010 نشان می‌دهد که آفریقای جنوبی،‌ ترکیه، قزاقستان، هند و عمان جزو بزرگ‌ترین صادرکنندگان کرومیت در جهان بودند. در آن سال ارزش صادرات کرومیت جهان به بیش از سه میلیارد دلار رسید. وزن این میزان صادرات نیز 10/4 میلیون تن اعلام شد.
در همین حال چین، روسیه، ژاپن، هلند و آلمان از بزرگ‌ترین واردکنندگان کرومیت دنیا به‌شمار می‌روند.
همچنین در سال 2010 براساس آمار سازمان زمین‌شناسی آمریکا، آفریقای جنوبی، هند و قزاقستان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کرومیت جهان بودند. در آن سال 22 میلیون تن کرومیت در جهان تولید شد.
مقایسه آمار صادرات و واردات کروم ایران طی شش سال اخیر حاکی از فزونی گرفتن چشمگیر صادرات این ماده بر واردات آن است. چین مهم‌ترین بازار صادراتی و وارداتی کروم ایران محسوب می‌شود.
از سال 1383 تا 1389 صادرات کروم ایران تماما به سنگ و کنسانتره کروم اختصاص داشته و طی سال 1390 براساس آمار گمرک ایران بالغ بر 220 میلیون دلار سنگ کروم و کنسانتره آن از ایران صادر شد. این میزان صادرات نسبت به سال 1389 رشد خیره‌کننده 441 درصدی را نشان می‌دهد. وزن این میزان صادرات نیز به حدود 400 هزار تن رسیده است.
از سوی دیگر در حالی که در سال 1389 ایران سنگ کروم خود را به چین و ژاپن صادر کرده بود، در سال گذشته صادرات به دو کشور چین و هند انجام شد. با این وجود چین همچنان بزرگ‌ترین بازار صادراتی سنگ کروم وکنسانتره ایران محسوب می‌شود.
آمار نشان می‌دهد که ارزش صادرات کروم ایران در سال‌های 1383 تا 1389 به ترتیب 27، 21، 22/7، 29، 22/7، 39 و 41 میلیون دلار بوده است.
صنایع عمده مصرف‌کننده کرومیت شامل متالورژی، شیمیایی، ماسه‌های ریخته‌گری و نسوزها می‌شوند. در طول دهه 1800 میلادی کروم عمدتا به صورت جز سازنده رنگ‌ها استفاده می‌شد اما هم‌اکنون عمدتا (85 درصد آن) برای آلیاژهای فلزی مصرف می‌شود و باقیمانده آن در صنعت شیمی، صنایع نسوز و ذوب‌آهن مورد استفاده قرار می‌گیرد. از دیگر کاربردهای کرومیت می‌توان به کاربرد آن در صنعت هوانوردی اشاره کرد.
کانی کرومیت تا پیش از سال 1766 به نام «سرب قرمز» شناخته می‌شد. برای نخستین بار در سال 1913 فلز کروم در صنعت تولید فولاد ضدزنگ به کار برده شد. پس از آن این عنصر در جامعه صنعتی موقعیت استراتژیکی پیدا کرده و امروز میزان ذخایر آن در جهان به بیش از سه‌هزار و 600 میلیون تن می‌رسد.
به نظر می‌رسد توجه به مواد معدنی مانند سنگ‌آهن، مس و روی در ایران آن قدر زیاد بوده که رسانه‌ها و حتی مسوولان دولتی کمتر به مواد معدنی با اهمیتی مانند کروم توجه کرده‌اند. دلیل این ادعا نبود آمارهای به روز درباره میزان تولید و آخرین وضعیت معادن کروم در ایران است. براساس آخرین آمار تعداد معادن فعال و درحال بهره‌برداری کرومیت در ایران طی سال‌های 1368 تا 1379 به شدت افزایش یافته و از دو معدن به 30 معدن رسید.
به‌دلیل مصرف کم کرومیت و کنسانتره‌های آن در ایران با وجود تولید کم این ماده معدنی در کشور، ایران جزو کشورهای صادرکننده کرومیت و کنسانتره‌های آن است. از سوی دیگر در معادن بزرگ کروم واقع در کشورهای تولیدکننده این ماده روش‌های استخراج مکانیزه بوده و از ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته استفاده می‌شود اما به نظر می‌رسد در معادن ایران همانند کشورهای هم‌سطح در تولید کرومیت روش استخراج هنوز سنتی بوده و از ماشین‌آلاتی مانند بولدزر، لودر و کامیون‌های کوچک استفاده می‌شود.
سنگ‌هاى دربرگیرنده کرومیت در ایران از نوع سنگ‌هاى آذرین غنى از‌‌آهن و منیزیم (سنگ‌هاى اولترابازیک مانند پریدوتیت، سرپانتینیت و پیروکسینیت) بوده و ذخایر کرومیت در داخل توده اولترابازیک به صورت عدسى‌هاى بزرگ و کوچک قرار گرفته‌ا‌‌ند که این شرایط در شمال و شرق ایران در امتداد زون فیلیش، افیولیت ملانژ بیرجند، ایرانشهر، افیولیت‌هاى سبزوار، فریمان و تربت حیدریه، ایران مرکزى (نائین)، زاگرس (شمال نیریز) و در جنوب ایران (فاریاب و اسفندقه) مشاهده مى‌شود. توده‌هاى کرومیت ایران مانند بسیارى از کانسارهاى آن در دنیا از نوع کانسارهاى نامنظم است که در داخل سنگ‌هاى آذرین درونى بسیار قلیایى تشکیل شده است. تقریبا تمام کانسارهاى کرومیت در ایران در مجموعه‌هاى افیولیتى و افیولیت ملانژها واقع شده‌اند و در بخش‌هاى زیرین سکانس افیولیتى قرار مى‌گیرند و با موارد مشابه در عمان، ترکیه و منطقه بالکان تشابهات زیادى دارند. در حال حاضر معادن کرومیت ایران در استان‌هاى خراسان، سمنان، فارس، کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان قرار دارند. بزرگ‌ترین ذخیره معدنى کشور مربوط به معدن کرومیت فاریاب است. این معدن در جنوب و جنوب‌شرقی ایران در فاصله 135 کیلومتری شمال‌شرقی بندرعباس و شمال میناب واقع شده است. یکی از شرکت‌های فعال در تولید کرومیت کشور نیز شرکت معادن اسفندقه در شهر بافت کرمان بوده که زیر نظر شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران کار می‌کند. این شرکت در زمینه اکتشاف و استخراج کرومیت فعالیت می‌کند و تولید سالانه آن نیز معادل 32هزار تن کلوخه کرومیت اعلام شده است.

محمدجواد به‌آبادی